મહાલય શ્રાદ્ધ
મહાલય શ્રાદ્ધ આપણ પિતૃ ઓ માટે ભાદરવા મહિનામાં કૃષ્ણ પક્ષ (વદ) મા થઈ શકે છે
મહાલય એટલે કે પિતૃ પક્ષમાં, લોકો તેમના પૂર્વજો માટે નિયમિત શ્રાદ્ધ વિધિ કરે છે. ધાર્મિક ગ્રંથોમાં શ્રાદ્ધ પક્ષ અને પિતૃગણનું વિશેષ મહત્વ જણાવવામાં આવ્યું છે. તેમની ખુશી જરૂરી છે
મહાલય એટલે કે પિતૃ પક્ષમાં, લોકો તેમના પૂર્વજો માટે નિયમિત શ્રાદ્ધ વિધિ કરે છે. ધાર્મિક ગ્રંથોમાં શ્રાદ્ધ પક્ષ અને પિતૃગણનું વિશેષ મહત્વ જણાવવામાં આવ્યું છે. તેમનું સુખ જરૂરી છે. શ્રાદ્ધ પક્ષને લઈને ઘણી ખાસ વાતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. આનાથી પિતૃઓ ખૂબ પ્રસન્ન થાય છે અને શ્રાદ્ધનું કાર્ય પૂર્ણ કરીને આશીર્વાદ આપે છે.
1. જો બાળકનું મૃત્યુ બે વર્ષ પહેલા થઈ જાય તો તેના માટે શ્રાદ્ધ કે તર્પણદી કરવાની જરૂર નથી.
2. તેનો સમય લગભગ સવારે 11:36 થી બપોરે 12:24 સુધીનો છે. તે શ્રાદ્ધમાં વિશેષ શુભ ગણાય છે. આમાં કરવામાં આવેલું શ્રાદ્ધ ખૂબ જ ફળદાયી હોય છે.
3. ધાબળો, ચાંદી, કુશ, કાળા તલ, ગાય અને દોહિત્રનું શ્રાદ્ધમાં વિશેષ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે.
4. શ્રાદ્ધમાં પિંડનું દાન કરતી વખતે તુલસીનો ઉપયોગ અવશ્ય કરવો. આનાથી પિતૃઓ ખુશ છે.
5. શ્રાદ્ધમાં ગાય ના દૂધ માથી બનેલી વસ્તુઓ જેવી કે દૂધ, દહીં, ઘી વગેરેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે. તમામ અનાજમાં જવ, તલ, ઘઉં, મગ, સવા, મકાઈ વગેરે શ્રેષ્ઠ કહેવાય છે.
6. કેરી, બાલ, દાડમ, બિજૌરા, લીંબુ, જૂના આમળા, ખીર, ખીલા, ખાલસા, નારંગી, ખજૂર, દ્રાક્ષ, પરવલ, ચિરોંજી, બાખર, ઈન્દ્ર જવ, બથુઆ, વટાણા, કાચનાર, સરસવ વગેરે ખાસ કરીને પ્રિય છે. પૂર્વજો.. તેથી, ખોરાક વગેરેમાં તેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે.
7. શ્રાદ્ધ માટે બ્રાહ્મણ ભોજન પીરસવામાં આવે છે. જો કોઈ બ્રાહ્મણ નિયમિત રીતે ગાયત્રીનો જાપ કરે, પુણ્યવાન હોય તો તેને આપવામાં આવેલ ભોજનનું વિશેષ ફળ મળે છે.
8. શ્રાદ્ધમાં ભોજન કરનાર બ્રાહ્મણે બને ત્યાં સુધી મૌન રાખવું જોઈએ.
9. પિતૃ પક્ષમાં તમાકુ, તેલ, ઉપવાસ, ઔષધ લેવું, અન્યનું ભોજન ખાવું, દાંત ચડાવવા વગેરે વર્જિત માનવામાં આવે છે.
10. શ્રાદ્ધ માટે આવતા બ્રાહ્મણોને ભોજન બનાવતી વખતે અને ખવડાવતી વખતે લોખંડના વાસણોનો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ.
11. શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન માંસ અને દારૂનું સેવન ન કરવું જોઈએ.
12. શ્રાદ્ધ પક્ષમાં ગાયનું દાન શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. જો આ સમયગાળા દરમિયાન પિતૃઓ માટે ગાયનું દાન કરવામાં આવે તો પિતૃઓને વિષ્ણુ લોકની પ્રાપ્તિ થાય છે.
13. શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન પિતૃસૂક્તનો પાઠ કરવાથી પિતૃઓ ખૂબ પ્રસન્ન થાય છે. બ્રાહ્મણ ભોજન સમયે પિતૃસૂક્તનો પાઠ કરવાથી તરત જ ફળ મળે છે.
14. સમગ્ર શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન નીચેની પિતૃ ગાયત્રીનો નિયમિત પાઠ કરવો જોઈએ.
મંત્ર:- ઓમ દેવતાભ્ય: પિતૃભ્યક્ષ મહાયોગીભ્ય અને ચ.
નમઃ સ્વાહાયે સ્વદયાય નિત્યમેવ નમો નમઃ..
15. પિતૃગણનું મોં સોયની ટોચ સમાન કહેવાય છે. આ કારણોસર, તેઓ મોટે ભાગે અસંતુષ્ટ અને ભૂખ્યા અને તરસ્યા રહે છે. શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન અને નાંદીશ્રાદ્ધ સમયે પિતૃઓનું મુખ ભૂસી જેવું મોટું થઈ જાય છે. આવા સમયે, તેમના માટે જે પણ ખાદ્ય સામગ્રી આપવામાં આવે છે, તે તેઓ સંપૂર્ણપણે મેળવે છે.
16. જો કોઈ વ્યક્તિનું અકાળે મૃત્યુ થયું હોય અથવા તેના પૂર્વજોના મોક્ષ માટે પિતૃ પક્ષ શ્રેષ્ઠ સમય છે.
17. મોટા પુત્રે પિતાનું શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ. શાસ્ત્રો અનુસાર પુત્ર, પૌત્ર, પૌત્ર, પુત્રવધૂ, પત્ની, ભાઈ, ભત્રીજો, પિતા, માતા, પુત્ર-વધૂ, બહેન, ભત્રીજો અને સપિંડજનોને શ્રાદ્ધ કરવાનો અધિકાર છે. શક્ય હોય ત્યાં સુધી માત્ર પુરુષે જ શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ.
18. શાસ્ત્રો અનુસાર શ્રાદ્ધના પાંચ પ્રકારનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
1. નિત્ય
2. નૈમિત્તિક
3. કામ્યા
4. વૃદ્ધિ (નંદી શ્રાદ્ધ)
5. પર્વણ શ્રાદ્ધ.
પિતૃઓ માટે દરરોજ કરવામાં આવતા શ્રાદ્ધને નિત્ય શ્રાદ્ધ કહેવાય છે. આમાં જો પાણીથી શ્રાદ્ધ કરવામાં આવે તો પણ તે પૂરતું છે. એકોદિષ્ઠ શ્રાદ્ધ ને નૈમિત્તિક શ્રાદ્ધ કહેવાય છે. જ્યારે પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કોઈ વિશેષ મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે કરવામાં આવે છે, ત્યારે તેને કામ્ય શ્રાદ્ધ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે પુત્રનો જન્મ, લગ્ન અને શ્રાદ્ધ જેવા પરિવારમાં કોઈપણ પ્રકારની વૃદ્ધિની તક હોય ત્યારે તેને નંદી શ્રાદ્ધ અથવા વૃદ્ધિ શ્રાદ્ધ કહેવામાં આવે છે અને આ શ્રાદ્ધ ઉપરાંત પિતૃ પક્ષ અમાવસ્યા અથવા અન્ય તહેવારોની તારીખે કરવામાં આવે છે. તેને પરવણ શ્રાદ્ધ કહેવામાં આવે છે.
19. ચંદન, ખુસ અને કપૂરની ગંધ પૂજા અને શ્રાદ્ધ સંબંધિત કાર્યોમાં શ્રેષ્ઠ કહેવાય છે. પરંતુ શ્રાદ્ધમાં ક્યારેય પણ લાલ ચંદનનો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ. તેના બદલે સફેદ ચંદનનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. આ સિવાય ગંધહીન ફૂલો, તીવ્ર ગંધવાળા ફૂલ, કાળા કે વાદળી રંગના ફૂલો અથવા અશુદ્ધ સ્થાન પર જન્મેલા ફૂલોનો ઉપયોગ ક્યારેય ન કરવો જોઈએ.
20. શ્રાદ્ધમાં શાક કે સલાડ વગેરે બનાવતી વખતે રીંગણનો ઉપયોગ સખત પ્રતિબંધિત છે. આ ઉપરાંત અડદ, મસૂર, તુવેર, ગાજર, ગોળ, સલગમ, હિંગ, ડુંગળી, લસણ, કાળું મીઠું, કાળું જીરું, પાણીની ચેસ્ટનટ, જામુન, કુલ્થી, મહુઆ, અળસી અને ચણા પણ શ્રાદ્ધમાં વર્જિત છે.
21. શ્રાદ્ધથી માત્ર પિતૃઓ જ પ્રસન્ન થતા નથી, પરંતુ જે વ્યક્તિ શ્રાદ્ધ કરે છે તે પશુપાલન સ્વરૂપમાં હાજર તમામ સૂક્ષ્મ દેવતાઓને પણ પ્રસન્ન કરે છે. બ્રહ્મા ઇન્દ્ર, રુદ્ર, અશ્વિની કુમાર, સૂર્ય, અગ્નિ, વાયુ, પ્રાણીઓ, તમામ ભૂત, સાપ, પવન દેવતાઓ અને દિવ્ય સ્વરૂપમાં રહેલા ઋષિઓ પણ પ્રસન્ન થાય છે અને પૂજનીય શ્રાદ્ધથી આશીર્વાદ આપે છે.
ચાંદોદ નર્મદા તીર્થ