અમે, ભારતીયો તરીકે, અસંખ્ય ધાર્મિક વિધિઓ અને પરંપરાગત માન્યતાઓથી ભરેલી પ્રતિષ્ઠિત ભૂમિ પર રહીએ છીએ. આટલી સંસ્કારી અને પરંપરાગત ધરતી પર રહેવા છતાં આપણે વૈદિક સંસ્કારોનું મહત્વ, અર્થ અને રહસ્યો સમજવામાં નિષ્ફળ ગયા છીએ. અને એટલું જ નહીં, અમે તેમને અવૈજ્ઞાનિક પણ લખ્યા છે, કારણ કે કેટલાક આધુનિક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો અમારી ધાર્મિક વિધિઓ પાછળના તાર્કિક તર્કને સમજાવવામાં નિષ્ફળ ગયા છે.
જો આપણે વ્યવહારિક રીતે વિચારીએ તો, મનુષ્ય તરીકે, આપણે કોઈપણ ક્રિયા કર્યા વિના એક ક્ષણ પણ જીવી શકતા નથી. "શ્રીમદ ભગવદ ગીતામાં પણ ભગવાન કૃષ્ણએ એ જ વાત કહી છે કે મનુષ્ય કોઈપણ ક્રિયા કર્યા વિના એક સેકન્ડ પણ જીવી શકતો નથી."
न हि कश्चित क्षणमपि जातु तिष्ठति अकर्मकृत ।
– શ્રીમદ્ ભગદ્ ગીતા
જો આપણે કોઈપણ ક્રિયા કર્યા વિના જીવી શકતા નથી, તો એક પ્રશ્ન ઊભો થાય છે, "આપણે આપણા રોજિંદા જીવનમાં કઈ ક્રિયાઓ કરીએ છીએ." અને વધુ અગત્યનું, આપણે તે ક્રિયાઓ કેવી રીતે કરીએ છીએ તેની સમજ હોવી અનિવાર્ય છે. દરેક ક્રિયાનું તેનું મહત્વ હોય છે, અને જો યોગ્ય રીતે કરવામાં આવે તો આપણે આપણી જરૂરિયાતો અનુસાર પરિણામ મેળવી શકીએ છીએ.
આપણા પ્રાચીન શાસ્ત્રો અનુસાર, આપણે સામાન્ય રીતે ત્રણ પ્રકારની ક્રિયાઓ (કર્મ) કરીએ છીએ.
1. શારીરિક ક્રિયા (કાયિક)
2. વોકલ એક્શન (વાચિક)
3. માનસિક ક્રિયા (માનસિક)
આ ત્રણ ક્રિયાઓ (કર્મ) છે જે આપણે 24*7 365 દિવસ સુધી, સભાનપણે અથવા અજાણપણે કરીએ છીએ. સૂતી વખતે પણ આમાંથી કોઈ પણ ક્રિયા કર્યા વિના આપણે એક ક્ષણ પણ જઈ શકતા નથી.
કર્મ બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે:
1. લૌકિક કર્મ (લૌકિક કર્મ)
2. અલૌકિક કર્મ (અલૌકિક કર્મ)
લૌકિક કર્મ (લૌકિક કર્મ) એટલે કર્મ જે આપણે આપણા રોજિંદા જીવનમાં કરીએ છીએ. એક કર્મ જેને આપણી સમજવાની ક્ષમતા ન્યાયી ઠેરવી શકે. અને જે ક્રિયાઓ કરવા પાછળના તર્ક અને કારણો આપણે આપણા જ્ઞાનથી શોધી શકીએ છીએ.
અલૌકિક કર્મ (અલૌકિક કર્મ) નો અર્થ થાય છે ક્રિયાઓ (કર્મ) જે આપણે કરીએ છીએ પણ પાછળનો તર્ક શોધી શકતા નથી. આપણા સંપૂર્ણ જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરીને પણ, આપણે જે ક્રિયાઓ કરીએ છીએ તેના પાછળના કારણોને આપણે સમજી શકતા નથી. અમે ફક્ત તેમને ન્યાયી ઠેરવી શકતા નથી.
લૌકિક કર્મ (લૌકિક કર્મ) કે જે આપણે કરીએ છીએ તે બધા ધાર્મિક વિધિઓનો એક ભાગ છે જેનો આપણામાંથી કોઈ પ્રશ્ન કરતું નથી. ચાલો કેટલાક ઉદાહરણો જોઈએ. જો કોઈ ભારતમાં વાહન ચલાવતું હોય, તો તેણે જમણી બાજુએ વાહન ચલાવવું પડશે, પરંતુ જો કોઈ યુએસએમાં ડ્રાઇવિંગ કરે છે, તો તેણે ડાબી બાજુએ વાહન ચલાવવું પડશે. એ પણ એક સંસ્કાર છે. એ જ રીતે, જો તમે સવારે કોઈને મળો, તો તમે ગુડ મોર્નિંગ કહેશો, પરંતુ જો તમે સાંજે કોઈને મળો, તો તમે ગુડ ઇવનિંગ કહેશો, જે પણ ધાર્મિક વિધિ છે.
બીજું ઉદાહરણ એ છે કે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પદવીદાન સમારોહ માટે જાય છે, ત્યારે તે વ્યક્તિ ચોક્કસ પ્રકારના કપડાં પહેરે છે, જે એક ધાર્મિક વિધિ પણ છે. આપણે તે મુજબ દર વર્ષે સ્વતંત્રતા દિવસ અને પ્રજાસત્તાક દિવસની ઉજવણી કરીએ છીએ અને તે પણ એક ધાર્મિક વિધિ છે. જ્યારે આપણે લૌકિક કર્મ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તે શા માટે કરી રહ્યા છીએ તે અંગે પ્રશ્ન પૂછવાની જરૂર જણાતી નથી. અને તે એટલા માટે કે આપણે લૌકિક કર્મ કરવા પાછળના કારણો અને તર્કથી પહેલાથી જ વાકેફ છીએ.
શું આપણામાંથી કોઈએ ક્યારેય એવો પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો છે કે "આપણે ટ્રાફિક સિગ્નલની લાલ લાઈટ પર કેમ રોકાઈએ છીએ અને જ્યારે ટ્રાફિક સિગ્નલની લાઈટ લીલી થઈ જાય છે ત્યારે શા માટે આગળ વધીએ છીએ?" સાર્વત્રિક રીતે, તે એક ધાર્મિક વિધિ છે કે તમે ટ્રાફિક સિગ્નલની લાલ લાઇટ પર રોકો અને ટ્રાફિક સિગ્નલની ગ્રીન લાઇટ પર જાઓ. એ વ્યવસ્થા પાછળનો તર્ક પૂછવાનું અમને ક્યારેય લાગ્યું નથી.
પરંતુ કોઈપણ અલૌકિક કર્મ (અલૌકિક કર્મ) કરતી વખતે આપણે હંમેશા એક પ્રશ્ન ઉઠાવીએ છીએ કારણ કે આપણે તે કર્મ/ક્રિયાને આપણા મર્યાદિત જ્ઞાનથી સમજી શકતા નથી. લોકો સામાન્ય રીતે જેવા પ્રશ્નો ઉભા કરે છે; શા માટે ભગવાનને પ્રાર્થના કરવી જોઈએ? જપ શા માટે કરવો જોઈએ? ભગવાનની પૂજા શા માટે કરવી જોઈએ? શા માટે અમુક દિવસોમાં ઉપવાસ કરવો જોઈએ? સંસ્કાર શા માટે આપવા જોઈએ? અને ઘણા વધુ પ્રશ્નો.
કોઈપણ વિષયને સમજવા કે જ્ઞાન મેળવવા માટે, તે વિષય વિશે ઓછામાં ઓછી કેટલીક પ્રાથમિક માહિતી હોવી જરૂરી છે. ધારો કે, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ કોઈ આર્ટ મ્યુઝિયમમાં જાય છે, ત્યારે તે વ્યક્તિ માટે તે કલાકારની કળાની પ્રશંસા કરવા માટે તે કલાના સ્વરૂપને લગતા કેટલાક મુદ્દાઓની મૂળભૂત જાણકારી હોવી અનિવાર્ય છે. તેવી જ રીતે, જો કોઈ વ્યક્તિ મ્યુઝિક કોન્સર્ટમાં જવા માંગે છે, તો તે વ્યક્તિને સંગીત અને ગાયકોના પ્રકાર જાણવાની જરૂર છે. આ ઉપરાંત અન્ય મુદ્દાઓને અવગણીને, વ્યક્તિ માટે સંગીત સાંભળવા માટે ઓછામાં ઓછું સાંભળવાની ક્ષમતા (સેન્સ) હોવી ફરજિયાત છે.
તેથી, કારણો શોધવા પહેલાં, વ્યક્તિએ તેને વધુ સારી રીતે સમજવા માટે વિષય વિશે કેટલીક બાબતો જાણવાની જરૂર છે. અલૌકિક કર્મને સમજવા માટે, આપણને કેટલાક ઉચ્ચ જ્ઞાનની જરૂર છે.
આપણા પ્રાચીન લોકો લાંબા સમયથી કેટલીક ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરતા હતા. પરંતુ 18મી સદીમાં, લોકોએ જાણ્યું કે વૈજ્ઞાનિકો ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરતા નથી, જે દર્શાવે છે કે આપણા પ્રાચીન લોકો જે ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરતા હતા તે વૈજ્ઞાનિક ન હતા. એ અનુભૂતિને લીધે, આજે આપણે કોઈ પણ કામ કરતા પહેલા એવા પ્રશ્નો પૂછીએ છીએ જે આપણને સમજાતું નથી અથવા તાર્કિક નથી લાગતું.
વ્યક્તિએ જાણવાની જરૂર છે કે એક પેઢીમાંથી બીજી પેઢીમાં જ્ઞાનનું ટ્રાન્સફર સામાન્ય રીતે ત્રણ રીતે થાય છે.
1. ધાર્મિક વિધિઓ
2. વાર્તાઓ
3. પ્રતીકો
ચાલો જાણીએ કેવી રીતે. ઉલ્લેખિત પ્રતીકોનો ઉપયોગ વાર્તાઓના રૂપમાં થાય છે જે વૈદિક ધાર્મિક વિધિઓના સંક્ષિપ્ત અર્થો સમજાવે છે અને અમને તે ધાર્મિક વિધિઓ કરવાની ચોક્કસ રીત આપે છે. તેના આધારે, કોઈપણ કર્મકાંડ કરવાના હેતુથી અજાણ હોવા છતાં પણ તે વ્યક્તિને તે અનુષ્ઠાનનો લાભ મળશે કારણ કે અર્થ પહેલાથી જ કથાના રૂપમાં ધાર્મિક વિધિઓમાં હાજર છે. અને કેટલીકવાર આપણી મર્યાદિત બુદ્ધિને કારણે ધાર્મિક વિધિઓ પાછળના તર્કને ન સમજવું શક્ય છે.
જો કે કેટલીક ધાર્મિક વિધિઓ ફક્ત અમારી પાછલી પેઢી દ્વારા જ સમજાતી હતી અને તે અમારી જાણ બહાર હતી, તેમ છતાં તેઓ તે વિધિઓ અમારી આગામી પેઢી સુધી પહોંચાડે છે. તે નોંધ પર, આપણે આપણી આગામી પેઢીને ધાર્મિક વિધિઓ પાછળના કારણો અને તર્કને તેમના અદ્યતન જ્ઞાન અને વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણથી ડીકોડ કરવા માટે પણ વિધિઓ પહોંચાડવી જોઈએ.
આપણા સમુદાયને મજબૂત કરવા અને જ્ઞાનને સ્થાનાંતરિત કરવા માટે આપણે આપણી વૈદિક વિધિઓ કરવી પડશે. જો આપણે તેને ઉલ્લેખિત રીતે પસાર કરીએ તો આપણી ભાવિ પેઢી માટે આપણા વૈદિક સંસ્કારો પાછળના તર્કને ડીકોડ કરવાનું સરળ બનશે. કારણ કે આપણી તમામ વૈદિક વિધિઓ વિજ્ઞાનથી ભરેલી છે. વૈદિક વિધિઓ સૂર્ય અને ચંદ્રની ક્ષણોથી બનેલી છે. અને આ ક્ષણોની અસર જાણીને તમે દંગ રહી જશો.
સૂર્ય અને ચંદ્રના સંયોજનને કારણે, ધાર્મિક વિધિઓ દરમિયાન એક અનન્ય પ્રકારની ઊર્જા ઉત્પન્ન થાય છે. કર્મકાંડ કરતી વખતે જે ઉર્જા ઉત્પન્ન થાય છે તે આપણને કર્મકાંડ જાણ્યા વિના પણ કર્મકાંડનો લાભ આપે છે.
હવે, ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન અને પાલન કરવાનું મહત્વ જાણ્યા પછી, તમારી પાસે એક વધુ પ્રશ્ન હોઈ શકે છે. શું હું ઇચ્છું તેમ ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરી શકું? અથવા મારે તેમને સૂચનાઓ મુજબ અનુસરવાની જરૂર છે? તમારા પ્રશ્નોના જવાબ ના છે. તમારે સૂચનાઓ અનુસાર ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરવું પડશે કારણ કે જે લોકોએ તેમની શોધ કરી છે તેઓએ તેમને ડિઝાઇન કરવામાં ઘણો સમય પસાર કર્યો હશે. જો તેમની પાસે ધાર્મિક વિધિઓ કરવાની કોઈ ચોક્કસ રીત હોય, તો તેઓ તેના વિશે સંશોધન કરશે. એટલા માટે આપણે ધાર્મિક વિધિઓ ચોક્કસ રીતે કરવી જોઈએ.
"ભગવત ગીતામાં, ભગવાન કૃષ્ણએ પોતે કહ્યું છે કે જે વ્યક્તિ શાસ્ત્રોમાં સૂચવેલા ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરતું નથી અને તેની રીતે કર્મકાંડ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે તેને જીવનમાં સફળતા, સુખ કે શાંતિ પ્રાપ્ત થતી નથી."
यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः ।
न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ।
– શ્રીમદ્ ભગદ્ ગીતા
આ વૈદિક સંસ્કારો અને તેમની પદ્ધતિઓનું વિજ્ઞાન અને રહસ્ય છે. જો તમે હમણાં માટે ધાર્મિક વિધિઓ પાછળનું વિજ્ઞાન જાણતા ન હોવ તો પણ, તમારે હજી પણ તેમને ચોક્કસપણે અનુસરવું જોઈએ જેથી કરીને તમે તેને તમારી આગામી પેઢી સુધી પહોંચાડી શકો અને આ રીતે તેમને અમારી ધાર્મિક વિધિઓના લાભો પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી શકો.
આમ આપણા પૂર્વજો દ્વારા આપવામાં આવેલ ધાર્મિક વિધિઓ તમામ તાર્કિક અને વૈજ્ઞાનિક છે અને આપણે બધા લાભ મેળવી શકીએ તે રીતે બનાવવામાં આવી છે. જીવનમાં સફળતા, સુખ અને શાંતિ મેળવવા માટે આપણે બધાએ ધાર્મિક વિધિઓ કરવી જોઈએ અને તેનું પાલન કરવું જોઈએ.
ચાંદોદ નર્મદા તીર્થ 
